توسعه انرژی خورشیدی؛ تهدید یا فرصت؟

با وجود توسعه قابل توجه انرژی‌های تجدیدپذیر در دولت چهاردهم، برخی نسبت به این روند ابهام دارند و معتقدند که این توسعه ممکن است در آینده ایران را به گورستان پنل‌های خورشیدی تبدیل کند؛ اما آیا این ادعا واقعیت دارد؟ 

به گزارش نفتون به نقل از ایرنا، کارشناسان معتقدند پنل‌های خورشیدی سیلیکونی متداول عمر مفید طراحی‌شده‌ای در حدود ۲۵ تا ۳۰ سال دارند و این بدان معنا نیست که پس از این دوره ناگهان از مدار بهره‌برداری خارج می‌شوند، بلکه راندمان آن‌ها به‌صورت تدریجی کاهش می‌یابد. در پایان عمر اسمی، پنل‌ها همچنان قابلیت تولید برق دارند و می‌توانند در کاربردهای کم‌اهمیت‌تر یا در نیروگاه‌های بازتوانی‌شده مورد استفاده قرار گیرند. 

بنابراین، تصور انباشت ناگهانی و هم‌زمان حجم عظیمی از پنل‌های غیرقابل استفاده با واقعیت فنی تطابق ندارد. 

پنل‌های خورشیدی جزو پسماندهای خطرناک طبقه‌بندی نمی‌شوند و بیش از ۸۵ تا ۹۰ درصد اجزای آن‌ها (شیشه، آلومینیوم، سیلیکون و فلزات) قابلیت بازیافت دارند. در بسیاری از کشورها، زنجیره بازیافت پنل‌ها به‌عنوان بخشی از اقتصاد چرخشی توسعه یافته و تجربه جهانی نشان می‌دهد که هزینه و پیچیدگی مدیریت این پسماندها بسیار کمتر از پسماندهای نیروگاه‌های فسیلی و تجهیزات باتری‌محور است. توسعه صنعت بازیافت پنل در ایران نیز می‌تواند به‌عنوان یک فرصت صنعتی و اشتغال‌زا مورد توجه قرار گیرد. 

ملاحظات زیست‌محیطی در مقایسه با سایر منابع انرژی 

ارزیابی چرخه عمر (LCA) نشان می‌دهد که انتشار آلاینده‌ها و اثرات زیست‌محیطی پنل‌های خورشیدی، حتی با احتساب استخراج مواد اولیه، ساخت، بهره‌برداری و بازیافت، به‌مراتب کمتر از نیروگاه‌های حرارتی مبتنی بر سوخت‌های فسیلی است. در مقابل، نیروگاه‌های گازی و بخاری علاوه بر تولید مستمر آلاینده‌ها، سالانه میلیون‌ها تن گاز گلخانه‌ای و پسماندهای شیمیایی غیرقابل بازیافت وارد محیط زیست می‌کنند؛ موضوعی که در نقدهای مطرح‌شده کمتر مورد توجه قرار گرفته است. 

ساتبا در فرآیند صدور مجوزها و تدوین قراردادها، بر استفاده از تجهیزات دارای استانداردهای بین‌المللی، قابلیت ردیابی سازنده و کیفیت فنی قابل قبول تأکید دارد. همچنین، موضوع مسئولیت تولیدکننده (EPR) و پیش‌بینی سازوکار جمع‌آوری و بازیافت تجهیزات در پایان عمر، می‌تواند و باید به‌عنوان بخشی از چارچوب‌های آینده توسعه تجدیدپذیرها تقویت شود؛ امری که در بسیاری از کشورها به‌تدریج اجرایی شده است. 

سیاست‌های کلان و سبد انرژی 

تمرکز تاریخی کشور بر منابع فسیلی و آبی، محصول تصمیمات چند دهه‌ای و شرایط خاص اقتصادی، ژئوپلیتیکی و اقلیمی بوده و محدود به یک سازمان یا یک دوره زمانی خاص نیست. با این حال، وزارت نیرو و ساتبا به‌عنوان دستگاه متولی دولت، در سال‌های اخیر با توجه به چالش‌هایی نظیر ناترازی انرژی، کاهش منابع آبی، تعهدات زیست‌محیطی و نیاز صنایع، بازتعریف سبد انرژی و افزایش سهم تجدیدپذیرها را به‌عنوان یک اولویت راهبردی در دستور کار قرار داده‌اند. لازم به ذکر است که در تمام برنامه‌های وزارت نیرو توسعه نیروگاه‌های حرارتی با تمرکز ویژه بر تبدیل نیروگاه‌های گازی به سیکل ترکیبی نیز به‌عنوان یکی از کلان‌پروژه‌های اصلی وجود دارد. 

طرح این گزاره که «ایران به قبرستان پنل خورشیدی تبدیل خواهد شد» بدون توجه به عمر تدریجی تجهیزات، قابلیت بالای بازیافت، تجارب جهانی و مزایای زیست‌محیطی انرژی خورشیدی، تصویری اغراق‌آمیز و غیرعلمی ارائه می‌دهد. چالش مدیریت پایان عمر تجهیزات، یک موضوع شناخته‌شده و قابل برنامه‌ریزی است و نه دلیلی برای توقف یا تردید در توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر. 

در پایان باید گفت که توسعه انرژی خورشیدی در ایران، در کنار تدوین ضوابط فنی و زیست‌محیطی دقیق برای کل چرخه عمر تجهیزات، احداث سایر انواع نیروگاه‌های تجدیدپذیر و توجه به تبدیل نیروگاه‌های گازی به سیکل ترکیبی، و مهم‌تر از همه اهتمام به بهینه‌سازی مصرف انرژی و افزایش بهره‌وری، نه‌تنها تهدیدی برای محیط زیست نیست، بلکه یکی از مؤثرترین راهکارها برای کاهش آلاینده‌ها، کمک به مدیریت ناترازی انرژی و حرکت به سمت توسعه پایدار کشور به شمار می‌رود.