ضروری است تهران، مسکو و پکن در برابر راهبرد واشنگتن برای احیای نفوذ در اوراسیا، رویکردی هماهنگ‌تر اتخاذ کنند.
رضا نادری، تحلیلگر روابط بین‌الملل و پژوهشگر اوراسیا، در گفت‌وگو با شورای راهبردی روابط خارجی اظهار داشت: با توجه به موقعیت ژئوپلیتیکی جمهوری آذربایجان، واشنگتن می‌کوشد با بهره‌گیری از ظرفیت انرژی و ترانزیت این کشور، مسیرهای تجاری جهانی را متنوع سازد، وابستگی اروپا به روسیه را کاهش دهد و نفوذ ایران و چین را در معادلات منطقه‌ای محدود کند.
تحلیلگر روابط بین‌الملل و پژوهشگر اوراسیا تاکید کرد: راهبرد آمریکا در قفقاز جنوبی، بخشی از سیاست کلان مهار سه قدرت مستقل ایران، روسیه و چین به شمار می‌رود، لذا لازم است متقابلا تهران، مسکو و پکن نیز سازوکارهای هماهنگ منطقه‌ای را طراحی نمایند.
نادری گفت: آنچه واشنگتن با عنوان طرح «تریپ» یا «مسیر ترامپ برای صلح و شکوفایی بین‌المللی» معرفی کرده، درواقع بخشی از سیاست احیای نفوذ ایالات متحده پیرامون روسیه و در جوار مرزهای شمالی ایران است.
وی خاطرنشان کرد: جمهوری آذربایجان، به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی خاص خود – یعنی هم‌مرزی با ایران و روسیه و پیوندهای اقتصادی با چین – از نظر واشنگتن به منطقه‌ای کلیدی در رقابت قدرت‌های بزرگ بدل شده است.
این کارشناس یادآور شد: ایالات متحده در تلاش است با استفاده از الگوی ترانزیتی و انرژی جمهوری آذربایجان، حلقه‌ای برای اتصال شرق به غرب ایجاد کند؛ حلقه‌ای که از نگاه واشنگتن می‌تواند دسترسی مستقیم به آسیای مرکزی را فراهم آورد و هم‌زمان مسیرهای سنتی مرتبط با ایران و روسیه را دور بزند.
این تحلیلگر روابط بین‌الملل تصریح کرد: از زمان جنگ دوم قره‌باغ، نفوذ آمریکا در باکو به طور محسوسی افزایش‌یافته و واشنگتن با بهره‌گیری از فضای پساجنگ و ضعف کنونی روسیه به خاطر جنگ در اوکراین، کوشیده است نقش جدیدی در جنوب قفقاز برای خود تعریف کند.
به گفته نادری، آمریکا این بار برخلاف گذشته، به‌جای تکیه صرف بر ائتلاف‌های نظامی، از ابزارهای نرم و اقتصادی بهره گرفته است.
او تأکید کرد: طرح‌هایی مانند «تریپ» نشان‌دهنده تلاشی هدفمند برای بازگشت اقتصادی و زیرساختی ایالات متحده به منطقه است؛ تلاشی که در ظاهر با شعار توسعه و صلح معرفی می‌شود، اما در عمل نوعی بازمهندسی ژئوپلیتیکی برای تضعیف پیوندهای ایران، روسیه و چین به شمار می‌آید.
این پژوهشگر اوراسیا افزود: نگاه آمریکا به قفقاز صرفاً امنیتی نیست، بلکه ترکیبی از اهداف اقتصادی، اطلاعاتی و فناورانه را پیگیری می‌کند.
وی یادآور شد: با توجه به مراتب فوق، تهران باید نسبت به چنین روندهایی هوشیار باشد و با گسترش همکاری‌های اقتصادی با همسایگان شمالی، از به وجود آمدن انحصار در مسیرهای ترانزیتی جلوگیری کند.
راهبرد متقابل ایران، چین و روسیه؛ همکاری برای هم‌افزایی
نادری در ادامه گفت‌وگو تأکید کرد: ضروری است تهران، مسکو و پکن در برابر راهبرد واشنگتن برای احیای نفوذ در اوراسیا، رویکردی هماهنگ‌تر اتخاذ کنند.
او تصریح کرد: سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قبال قفقاز جنوبی می‌تواند بر چند اصل استوار باشد: نخست، جلوگیری از تغییر مرزهای ژئوپلیتیکی منطقه؛ دوم، حفظ توازن میان باکو و ایروان؛ و سوم، تقویت حضور اقتصادی و فرهنگی در منطقه از مسیرهای رسمی و پایدار.
نادری خاطرنشان کرد: ایران در ماه‌های اخیر با برگزاری نشست‌های سه‌جانبه با روسیه و جمهوری آذربایجان و نیز در قالب سازمان همکاری شانگهای، تلاش کرده است جایگاه خود را در روندهای منطقه‌ای با تعامل سازنده تثبیت کند.
وی با اشاره به افزایش تحرک دیپلماتیک چین در قفقاز گفت: پکن اکنون پروژه «کمربند و جاده» را از مسیر قزاقستان، جمهوری آذربایجان و گرجستان پیگیری می‌کند؛ اما چین نیز به‌خوبی می‌داند که بدون همکاری با ایران، هیچ مسیر باثباتی برای اتصال آسیای مرکزی به خلیج‌فارس وجود نخواهد داشت.
این کارشناس خاطرنشان کرد: لازم است ایران با چین و روسیه به توافق‌های اجرایی مشخص دست یابد تا مسیر شمال – جنوب، به‌عنوان کریدوری امن‌تر و اقتصادی‌تر مطرح شود.
نادری یادآور شد: اتحاد سه‌جانبه ایران، چین و روسیه می‌تواند با تمرکز بر منافع مشترک اقتصادی و ترانزیتی، در برابر راهبرد آمریکا نقش بازدارنده ایفا کند.
در بخش پایانی گفت‌وگو، نادری گفت: شرایط کنونی، در کنار تهدیدها، فرصت‌هایی نیز برای جمهوری اسلامی ایران فراهم کرده است.
او افزود: تغییر موازنه در قفقاز جنوبی و کاهش نسبی نفوذ روسیه، به ایران اجازه می‌دهد تا بدون درگیرشدن مستقیم در رقابت قدرت‌های بزرگ، با بهره‌گیری از دیپلماسی چندوجهی، جایگاه خود را در معادلات منطقه‌ای ارتقا دهد.
وی ادامه داد: ایران می‌تواند از مسیرهای اقتصادی و فرهنگی برای تقویت پیوندها با کشورهای منطقه بهره ببرد. پیشنهاد ایجاد مناطق صنعتی مشترک در مرزهای شمال غربی، مشارکت در بازسازی زیرساخت‌های ارمنستان و همکاری در پروژه‌های انرژی پاک با جمهوری آذربایجان، از جمله ظرفیت‌هایی است که در صورت مدیریت هوشمندانه می‌تواند عمق راهبردی ایران را افزایش دهد.
نادری تأکید کرد: آینده اوراسیا در گرو رقابت سازنده میان بلوک‌های قدرت است و جمهوری اسلامی ایران باید با حفظ استقلال راهبردی خود، در قالب سیاست نگاه به شرق، روابط خود را با چین، روسیه و کشورهای آسیای مرکزی گسترش دهد.
وی یادآور شد: راهبرد کلان ایران باید بر بهره‌گیری از فرصت‌های نوین برای افزایش قدرت ملی و نقش‌آفرینی فعال در نظم نوظهور اوراسیایی استوار گردد.